Olivier Roy: De ongemakkelijke menging van culturen

Vandaag, verkiezingsdag, in afwachting van de uitslagen, even een signalement van Olivier Roy, de "Roy" waarover ik het had in een voorgaande post over Hirsi Ali. Aanleiding is diens interview in De Groene Amsterdammer [€] (=betalende abonnee-website) van deze week.

Ik lerde het denken van Roy kennen uit "La Mondialisation de l'Islam" uit 2002, in het Nederlands vertaald als: De globalisering van de islam.
Het was een verademing in de stroom van neo-xenofobe literatuur enerzijds, en de 'ontkenningsliteratuur' van de in verdediging gedrongen multiculti's anderzijds.

Het betoog gaat uit van wat er concreet veranderde, hoe de menging van derde-wereld- en europese culturen bij verschillende bevolkingscomponenten angst- en regressie-reacties teweeg brengt . Bij marginale , maar luidruchtig groepen aan beide zijden leidt dat tot vormen van radicalisme die het wettelijke kader van de democratische natiestaat niet verdraagt.
Zoals ik hier wel vaker betoog, heeft dat weinig met godsdienst te maken. DE Groene-interviewer (Rutger van der Hoeven):

Hij pleit er dan ook al jaren voor om in onze benadering van moslims hun cultuur en religie te scheiden. Dat is ook een hoofdthema in Roy’s nieuwste boek, De islam en de scheiding van kerk en staat.

Waarom?

De twee basismodellen voor integratie, het Noord-Europese en het Franse, hebben beide even opzichtig gefaald. Het Noord-Europese model, van bijvoorbeeld Nederland, is het multiculturalisme, waarin minderheden worden aangemoedigd hun eigen cultuur te behouden. Het Franse model stoelt op assimilatie, waarna de immigrant gelijkwaardig burger is. Beide modellen zijn om dezelfde reden mislukt: ze hebben een cultuurprobleem verward met een strijd om religieuze vrijheid. Zowel in Nederland als in Frankrijk werd het maatschappelijke systeem in de jaren zestig en zeventig afgebroken. In Nederland was dat de verzuiling, in Frankrijk de eenheidscultuur die religie tot een privé-zaak maakte.’

Dat is dus de "verweesde samenleving", de samenleving van na '60/70, die haar vanzelfsprekende houvasten verloren had. Ik ben nooit zo'n fan geweest van deze fortuynse definitie. De knellende collectieve verbanden die in de jaren 60-70 werden verbroken, waren op dat moment al vrijwel betekenisloos geworden. Er kwamen nieuwe verbanden en identificaties voor in de plaats. Een bevolking die massaal voortgezet onderwijs volgde, die het wereldnieuws, de cultuur en het weten dagelijks thuisbezorgd krijgt via de televisie, hoeft zich niet meer op te sluiten in zuilen-verbanden (NL) of in nationaal alpinopet-conformisme (FR).

Nee, ook als zuilenverbanden en/of nationale identiteiten nog springlevend waren geweest, zou er een angstige reactie zijn opgetreden tegenover de drie ontwikkelingen die Roy terecht noemt:

• De globalisering
• de Europeanisering en
• de immigratie van andere culturen.

Ze hebben alle gemeenschappelijk, dat ze "onze" ruimte binnendringen. Een heel instinctieve territoriumdrift verzet zich daartegen. Het is verbonden met "onveiligheid", onzekerheid. en ze liggen in elkaars verlengde: dat de ouderwetse winkels in de buurt verdwijnen, ligt in wezen aan globale ontwikkelingen: Albert Heijn en de Gamma-markt verdringen hen. Maar de bejaarde buurtbewoners zien Turkse groenteboeren en Marokkaanse theehuizen in hun plaats komen. En in plaats dat onze geseculariseerde leidslieden, de intellektuelen, deze mensen erop wijzen, hoe goed het is, dat de verdwenen winkels niet verkrot zijn, maar dat de immigranten de ruimtes een nieuwe functie hebben gegeven, huilen ze opportunistisch mee met de wolven in het bos en spreken van een islamitische tsunami.
Het verzet van de gewone mensen tegen commercialisering van de zorg, het wonen, het vervoer, de cultuur, de sport, de post, het water en het gas en de electra - wordt afgeleid naar de aanwezigheid van immigranten.
In plaats van via de Europese Unie dammen op te werpen tegen een wildgeworden kapitalisme en tegen de afbraak van de sociale welvaartsstaat (en de EU moet dat doen, want afzonderlijke nationale staten zijn daartoe niet meer in staat), wordt ook de EU zwartgemaakt, alles ten behoeve van een regressieve wending naar een imaginair collectief verleden.

Roy:

[..] de maatschappij ziet geslaagde immigranten die zich werkelijk omhoog hebben gewerkt ook niet. We richten ons in het integratiedebat op twee groepen: de criminele jongeren en de bebaarde, slecht Nederlands of Frans sprekende imams.

Daarom zie je overal ter wereld dat culturele gebruiken – inclusief religieuze – het meest rechtlijnig en verbeten in stand worden gehouden door minderheden. Het leidt vaak tot neofundamentalisme.

Tegen dergelijk neofundamentalisme is weinig te doen. Het komt voort uit culturele verwarring en is een onvermijdelijk bijproduct van mondialisering. Het is overigens ook niet beperkt tot moslims. De neofundamentalistische reactie op het verlies van identiteit zie je ook in het Westen. In de VS met de opkomst van religieus rechts, in Europa met allerlei pogingen onze cultuur en geschiedenis te bekrachtigen.’

En tenslotte:

Het is een universeel gegeven. Laten we die problemen beschouwen als wat ze zijn: als cultuurproblemen, niet als een botsing van wereldreligies. Het is jammer dat zo veel intellectuelen het die kant op trekken, en dezelfde taal uitstoten als de mensen in de cafés. Wat dat betreft, zie ik met betrekking tot integratie de toegevoegde waarde van intellectuelen niet meer.’

En daarmee hebben we de kern van de westerse cultuurcrisis te pakken: De economie en de technologie zijn zodanig veranderd, dat er geen behoefte meer bestaat aan massa's landbouwers en fabrieksarbeiders. Wat gaat het achter deze ontwikkelingen aanhuppelende sociale, ideologische bewustzijn ermee doen?

Het uitsluiten, het "abhängen" van hele bevolkingsgroepen, begint met de immigranten en zal zich doorzetten naar allen die het financieel niet meer rooien kunnen omdat er geen werk meer is. Hun huurwoning wordt hen afgenomen, hun gezondheidszorg gecommercialiseerd. En zoals de zogezegde "niet-integratie" van immigranten hun eigen schuld zou zijn, waarvoor ze maar moeten boeten, zo zal dat straks (nu al een beetje) gelden voor iedereen die geen werk heeft.

Het wanhopige radicalisme van gefrustreerde immigranten zal dan worden vermenigvuldigd met jacquerieën en bendevorming op het platteland en in de steden.
Als intellectuelen zich daarover zorgen maakten en in staat waren om door de sluiers en baarden heen te zien, af te zien van heksenjacht, dan zouden ze zich wel twee maal bedenken, voordat ze zich leenden voor de modieuze demagogie tegen "de" Islam!