Een beschaving die zichzelf verzorgt (1)

Uit Huibslog, 03-02-2009

Wat ik gisteren allemaal schreef over haatzaaiers en hun rol bij het fataal activeren van angst en haat, dat heb ik natuurlijk van niemand vreemd. Ik las een reactie van Anne-Ruth Wertheim op de fatale combinatie van autoritatieve "woorden" en het massale "doen". Schijnbaar onverbonden. Maar in werkelijkheid kan het één niet zonder het ander.

Daarvoor gaan we het eerst hebben over Cultuur

De filosofie en de religie zijn uitingen van "cultuur". Een woord dat afstamt van "colere", Latijn voor het verbouwen van gewassen. Eerst zaaien, dan wieden, vervolgens oogsten.

Het gaat over de disciplinering van (voedsel-) gewassen, die voordien in het wild geplukt en verzameld werden. Dat proces is iets wat uitstijgt boven het dierlijke en instinctmatige. Het vormt een basis voor beschaving: collectieve rituelen en afspraken, die maken, dat we met mes en vork eten, netjes onze beurt afwachten aan tafel, handel drijven in plaats van goederen te komen roven, geen slaven meer houden, maar ze alleen maar uitbuiten via het marktmechanisme, enzovoort.

De kwetsbaarheid van de beschavingslaag

Die beschaving is dan wel een verworvenheid, maar ze is o zo fragiel. Je kunt haar vergelijken met een auto met krachtige motor, maar loszittend stuur en vaak haperende rem. Met andere woorden: de rede, de techniek en de wetenschap kunnen instinctieve impulsen dempen en, via bij voorbeeld kunst, sublimeren, maar ze kunnen dergelijke impulsen ook versterken, rechtvaardigen en hun werking via moderne techniek en communicatie, verveelvoudigen.

Anne-Ruth Wertheim reageerde op 23 januari in De Volkskrant op de verwarring tussen vrijheid van meningsuiting en het tegengaan van haatzaaien, zoals die weer eens opspeelt naar aanleiding van het besluit van de Amsterdamse Rechtbank, om Wilders te vervolgen wegens haatzaaien tegen moslims.

Ik citeer hieronder uitgebreid uit haar opiniestuk, dat in zijn (niet-ingekorte) originele vorm werd gepubliceerd op de weblog van Anja Meulenbelt. Mw. Wertheim (*1934) is tegelijk ervaringsdeskundige en een internationaal gewaardeerde auteur op het gebied van (de oorzaken van) discriminatie. Zo schreef ze bij voorbeeld in RISQ (2005) over de specifieke kanten van het nieuwe Nederlandse racisme en publiceerde Juan Cole een artikel van haar hand bij Informed Comment.

Anne-Ruth Wertheim:

De Israëliër Elihu Richter ontmoette in Auschwitz een groep oudere Marokkaanse Amsterdammers. Ze wilden begrijpen hoe het allemaal heeft kunnen gebeuren. Toen een van hen zei dat degenen die de selecties en vergassingen uitvoerden monsters waren en geen mensen, had hij geantwoord dat ze net als ieder ander bij hun moeder hadden gedronken en met andere kinderen gespeeld. Ze waren in monsters veranderd door ‘woorden die doden’: vuilnis, apenkinderen, verrotte lijken, ratten, tyfus, kankergezwellen, kakkerlakken, wormen en parasieten (Auschwitz Bulletin 2008-3).

Woorden, die doden.

De meeste van de commentatoren en opiniestukmakers willen niet doden. Ze denken alleen aan de band met een publiek die ze kunnen maken (eindelijk), door vanuit hun instinct te spreken. "Zeggen wat je denkt", is de frase van Pim Fortuyn. "Maar", antwoordde een Rotterdams PvdA-raadslid eens, "je moet wel eerst denken, voor je wat zegt!" en degenen die worden betaald om te denken, denken niet na.

Immers:

Mensen pakken niet zomaar hun geweer of kapmes en verlaten hun huis. Er moet al haat heersen en vooral ook angst. Angst is niet zelden de ultieme impuls tot doden. Richters ‘woorden die doden’ lijken gelijksoortig maar zijn dat niet. Vuilnis, apenkinderen, wormen en kakkerlakken zijn vies of laag-bij-de-gronds, daarmee verhef je je boven anderen. Tyfus, ratten, verrotte lijken, kankergezwellen en parasieten verwijzen naar ziekten en indringers. Daarmee maak je jezelf tot mogelijk slachtoffer. Degraderen en als gevaarlijk brandmerken, door elkaar geklutst is dat een giftig brouwsel.

Degraderen en als gevaarlijk brandmerken, door elkaar geklutst is dat een giftig brouwsel.

Wat gebeurt er in het brein van mensen die een bevolkingsgroep te lijf gaan? Het maakt uit of ze zich gedekt voelen door het gezag, verhuld of openlijk. Het maakt ook uit of het een meerderheid betreft of een minderheid. De gekoloniseerde volkeren leden onder koloniaal racisme. Ze werden niet in staat geacht zichzelf te besturen, waren ‘kinderlijk en traag van begrip’. Zo waren ze nu eenmaal geboren, levend bij de dag en spugend op de grond. Ze waren wel goed genoeg om het zware werk te doen voor de heersende witte minderheid.

Een meerderheid wordt alleen maar veracht. Als het een minderheid betreft, wordt ook de angst en de macht ingezet. Dat is, wat op dit moment wordt gedaan met islamitische minderheden.

Heel anders is het culturele racisme tegen handelsminderheden die moeten concurreren met gevestigde meerderheden. In voormalig Nederlands Indië wekten Chinezen met hun inzet en vernuft afgunst op.‘Traag van begrip’ konden ze dus moeilijk genoemd worden maar hun ‘afwijkende cultuur’ bood uitkomst. Ze waren ‘op geld belust, onbetrouwbaar en uit op de totale overheersing’. De nauwelijks verborgen boodschap luidde dat geweld tegen deze groep zou worden opgevat als noodweer. Geweld tegen handelsminderheden is altijd massaal - de groep moet lijfelijk worden uitgeschakeld. Het is dit culturele racisme dat lijkt op het vooroorlogse antisemitisme: verdenking van onbetrouwbaarheid, beschuldiging de wereldheerschappij te willen vestigen en pogingen tot complete uitroeiing.

Verachting en samenzweringstheorieën:

De geschiedenis heeft geleerd dat er hevige angst moet heersen om over te gaan tot massaal geweld. Parasieten, binnengedrongen ziektekiemen, ‘het internationale wereldjodendom’, de islam die van binnenuit onze samenleving aantast. Maar het doden viel mensen makkelijker als ze hun slachtoffers tegelijkertijd konden zien als minderwaardig. Dus er moest een scheutje neerkijken in de cocktail van angst: kakkerlakken die vertrapt mochten worden, ‘Untermenschen’ die het niet waard waren te blijven leven.

Zo werkt het. We hebben het gezien bij Ulfkotte. We zien het ook bij het gilde van "islamkritici" in Nederland: Hans Jansen, die zich niet ontziet om lijdend voorwerp te spelen op een door het Vlaams Belang georganiseerde "antijihad-conferentie" in Brussel, bij voorbeeld.

Misbruik van de woede van slachtoffers van het fundamentalisme

Van Hirsi Ali, Afshin Ellian en Mina Ahadi moet je nog zeggen, dat ze alle reden hebben om islamitisch fundamentalisme te haten als de pest. Maar van degenen die hen misbruiken, omdat ze het zelf niet durven of kunnen zeggen, zoals de VVD met Ajaan en Ulfkotte met Ahadi, lun je je alleen maar met walging afkeren. Want vroeger of later, als de "Mohr seine Schuldigkeit" heeft gedaan, laten die opportunisten hen vallen als een baksteen: De VVD met Hirsi Ali in 2006, straks Ulfkotte met Ahadi.

We laten de Verlichting niet kapen door duisterlingen

Hetzelfde, we kunnen het voorspellen, zal vroeger of later gebeuren met hun "solidariteit met Israël". Nu komt het hun goed uit, dat een rechtse meerderheid in Israël de anti-islamitische kaart speelt. Maar als de joden overal ter wereld zich terecht verzetten tegen de pauselijke rehabilitatie van fundamentalistisch katholicisme, moet er gekozen worden. Het is niet moeilijk te raden, voor wie de Ulfkottes, de .Evangelikaliërs en de zelfbenoemde "Verlichters" uiteindelijk zullen kiezen.